Até o vicepresidente de Ecuador, Lenín Moreno Garcés, acudiu o mércores 13 de maio ao velorio da líder indíxena Tránsito Amaguaña, falecida un día antes na súa casiña nas saias do volcán Cayambe, cerca do pobo de Pesillo, a case 3.000 metros de altura. Alí vivía, case con 100 anos, Mama Tránsito coa súa nora e o seu neto, cunha pensión que o Goberno por fin outorgoulle en 1988, e dedicada aínda a sementar na dura terra na que naceu.
A súa vida foi unha epopea na que deixou a pel por sobrevivir e, sobre todo, por defender os dereitos dos indíxenas para a explotación das terras, en mans dos latifundistas. é unha pena que, nestas ocasións, o gran público só saiba da existencia dunha muller como ela cando xa non está.
Nos tempos en que naceu, o 10 de setembro de 1909, en Ecuador só había dous tipos de persoas: os brancos e os mestizos. Os huasipungueros, como ela e os seus pais, non chegaban a tal categoría. O patrón asignáballes unha pequena parcela ou huasipungo para que, sementándoa, gañásense o dereito a seguir na estancia. E calquera erro recibía uns malos tratos multiplicados.
Castigos durísimos
Contaba que, por non ir un día ao traballo, ao seu pai mallárono, e que á súa tía, culpada pola morte dun tenreiro, aforcárona mentres do outro lado estaba o tenreiro morto como contrapeso.
Aos sete anos xa se puxo a traballar na facenda, pero a súa nai obrigouna a ir á escola aos nove, aínda que estivo pouco tempo: insultábana por india. Logo traballaba nas casas dos patróns. Facía de todo. Os seus pais casarona aos 14 anos cun home de 25, alcohólico. Aos 15, foi nai. ás agachadas do seu marido, comezou a asistir ás reunións dunha organización comunal creada polo Partido Socialista. O seu esposo pegábaa e un día o seu fillo apareceu morto. Despois tiveron dous fillos máis. Tras unha pelexa co home co que a casaron, marchouse cos pequenos e traballaba só a cambio de comida.
Pero nunca abandonou xa a loita. En 1930, participou nas 26 marchas indíxenas cara a Quito para reclamar terra e dereitos (salario, un día libre á semana) para os traballadores dos latifundios. Levaba aos seus nenos con ela, descalza, durante os dous días de camiño. En 1931 participou na primeira folga de traballadores agrícolas, na que os patróns de Olmedo destruíron todas as chozas dos líderes campesiños. Tivo que deixar aos seus fillos coa súa nai e esconderse. Foron 15 anos de fuxida, durante os cales coñeceu a outra gran líder indíxena de Ecuador, Dores Caguanga.
Xunto a ela, e a Nela Martínez, Jesús Gualavisí e Ricardo Paredes, fundaron en 1944 a Federación Ecuatoriana de Indios (FEI), legalizada en 1946. A FEI encargouse, con permiso do Goberno, do traspaso de parte das terras aos traballadores, con atención especial ás mulleres.
Xa nos anos cincuenta, Mama Tránsito tiña unha gran reputación como dirixente entre os campesiños. Pero aínda quedaba traballo, así que, xunto a Caguanga, dedicouse a fundar escolas bilingües, en quechua e español, na súa zona. Iso tamén molestaba aos dirixentes, e as forzas da orde seguían acosándoa. En 1961, despois de viaxar a senllos congresos comunistas en Cuba e Moscova, foi detida por contrabando de armas, aínda que só levaba as súas ideas imbatibles e instrucións para comezar a montar cooperativas. Aínda así pasou catro meses no cárcere, tempo no que morreron os seus pais e os seus fillos. O sistema cooperativista non prosperou, pero ela será lembrada sempre como unha loitadora incansable.
Fonte: P. Mayobre. Trad.: G.D.T.
